by DERLEME :
KAHVERENGİ KOKARCA BÖCEĞİ İÇİN YARINA HAZIR MIYIZ ?
Kahverengi kokarca böceği (Halyomorpha halys) Pentatomidae familyasından ( boy en’e eşittir ), Avrupada ve Amerika’da bilinen adı ile : Brown Marmorated Stink Bug, BMSB , kahverengi dağınık kokuşmuş böcek ; Çin, Japonya, Kore Yarımadası ve Tayvan’a özgü bir böcek türü olmasına rağmen, Kuzey Amerika’da ilk kez Eylül 1998’de Pensilvanya’da görülmüştür.
Kahverengi mermer kokulu böcek, Halyomorpha halys (Hempitera: Pentatomidae), Doğu Asya’ya özgü istilacı bir böcektir. Bu böcek 2011 yılında Michigan’da görülmüştür. O zamandan beri eyalet genelinde yayılıp yerleşmişlerdir . Bitkilere ve meyvelere zarar vermenin yanı sıra, kahverengi mermer kokulu böcekler, yetişkin koku böceklerinin genellikle sonbaharda binaların içinde kalabalık gruplar halinde barınma arayışına girmeleri nedeniyle de sorun yaratabilirler.
Kahverengi mermer kokulu böcekler (BMSB) evlerde yapısal hasara neden olmaz veya üremez. İnsanları veya evcil hayvanları ısırmazlar. Hastalık bulaştırdıkları veya fiziksel zarara neden oldukları bilinmemekle birlikte, böcek keskin ve hoş olmayan bir koku yayar. Böcekle temas edildiğinde koku kolayca yayılır. Çok sayıda kokulu böcek salgıları yoluyla mobilyaları lekeleyebileceğinden, onları ezmekten kaçınmak en iyisidir. Derideki salgılar yıkanabilir. Evde bulunan BMSB’ler süpürülebilir, vakumlanabilir veya bir ışık tuzağıyla çekilebilir, yakalanabilir ve öldürülebilir .
Koku böceklerini evden uzak tutmak !
Evlerde bu böcekleri kontrol altına almanın en iyi uzun vadeli yöntemi, girişlerini engellemektir. Ahşap kaplamalı evlerde, dış cephedeki çatlak ve yarıkların kalafatlanması veya kapatılmasıyla girişleri azaltılabilir. Vinil kaplamalı evlerde ise kalafat, böcekleri engellemede tam bir etki sağlamaz. Bunun nedeni, vinilin yapısından ve değişen sıcaklıklara göre vinil panellerin genişleyip daralmasına izin verecek şekilde gevşek bir şekilde çivilenmesinden kaynaklanır. Dış duvarların yalıtılması işe yaramazsa, priz ve anahtar kutuları, tavan armatürleri, ısıtma kanalları ve iç duvarlardaki diğer açıklıkların etrafını kalafatlamak ve kapatmak en azından böceği duvarlarda ve yaşam alanından uzak tutabilir.
Eylül ve Ekim aylarında evinizin veya ahırınızın dışında kokuşmuş böcek kümeleri fark ederseniz , bunları sezonun ilerleyen dönemlerinde iç mekanlarda da görebilirsiniz.
Böcekler, güçlü bir su jetiyle evin üzerinden püskürtülerek öldürülebilir veya sabunlu su dolu bir kovaya atılabilir. Evlerin dışına veya çevresine uygulanmak üzere etiketlenmiş böcek ilaçları bulunsa da, bunlar kokuşmuş böcekleri yalnızca temas yoluyla öldürür. Kokuşmuş böcekler kilometrelerce uçabildiğinden, binlercesi evin dışında olmadığı sürece tek bir uygulamanın uzun vadeli bir fayda sağlaması pek olası değildir.
Son birkaç yılda, Michigan Eyalet Üniversitesi entomologları, doğaya BMSB’yi kontrol altına almaya yardımcı olmak için samuray yaban arısı adı verilen faydalı bir böcek saldılar.
Samuray yaban arıları ; yumurtalarını koku böceklerinin yumurtalarının içine bırakan parazitik yaban arılarıdır. Tam yetişkin bir yetişkin olarak yalnızca 1-2 milimetre olan samuray yaban arısı, üzerinde küçük bir yaban arısı bulunan veya yumurtaları normal yeşil renk yerine siyaha boyanmış bir koku böceği yumurta kümesi bulmadığınız sürece fark edilme olasılığı düşüktür. Samuray yaban arısı, Amerika’da eyaletin bazı bölgelerinde doğal olarak bulunur ve ticari olarak temin edilemez.
Samuray yaban arısının yerleşimi, evlerinin veya yapılarının istenmeyen bir koku böceği tarafından geçici olarak istila edildiğini gören sakinlere de yardımcı olacaktır.
Kahverengi kokarca böceğinin ( BMSB ) larva ve yetişkinleri, sayıları 100’den fazla birçok tarımsal ürün de dahil olmak üzere bitki türünden beslenmektedir. BMSB’nin ; güçlü bir yayılma kapasitesi ve yüksek üreme gücü olduğundan, bir coğrafyaya girdi mi çıkması çok zor olur.
Amerika Birleşik Devletleri’nin elma yetiştiricileri 2010’da 40 milyon dolar’a yakın zarar etmiştir. Bazı meyve yetiştiricileri mahsullerinin % 90’ından fazlasını kaybetmiştir. BMSB ; ABD’de şeftali, elma, yeşil fasulye, soya fasulyesi, kiraz, ahududu ve armut gibi birçok bitkiye zarar vermiştir. Kokarca böceği, son zamanlarda Avrupa’da da çoğalmaya başlamıştır ( Kokarca böceği, Çin’in Pekin kentinden ithal edilen çatı kiremitleriyle İsviçre’ye gelmiştir ).
Böcek o zamandan beri Avrupa’da kısa sürede yayılmıştır. Haşere tüm dünyada milyonlarca dolar değerinde meyve zararına sebep olmuştur ve önlem alınmazsa bu zarar verdiği ülkeler içersine güzel ülkemiz ve karadeniz bölgemiz de girmiştir, girecektir.
Şimdilik sevindirici bilgi : Soğuk havada ve iç mekanda üreyemiyorlar. Yetişkin kahverengi kokarca böcekleri yaklaşık 2 cm’ye yakın büyüklüktedir. Boy ve en uzunluğu birbirine eşit gibidir. Koyu kahverengi – kremsi beyaz-kahverengi renktedir. Bununla beraber bazı değişik renkte de olabilir. Zırhlı bir görünüm verir.
Dişi kokarca böceği, bir yaprağın üzerine tek seferde 28 yeşil-beyaz yumurta yumurtlar. Dişi bir sezonda 3.000 yumurta yumurtlayabilir.
Günde 30 kilometre kadar uçabilen kahverengi kokarca böceği, bölgemiz için ekonomik ve besinsel değeri olan fındık bitkisinin kökünü 20 günde kurutabilir.
Rusya’dan Gürcistan’a yayılmıştır:
Kahverengi kokarcanın Rusya’nın Soçi kentindeki 2014 Kış Olimpiyatları’nın inşaat çalışmaları sırasında İtalya’dan getirilen dekoratif inşaat malzemeleriyle Kafkasya bölgesine yayıldığı kanaati yaygındır.
Bundan sonraki dönemde Gürcüstana da yayılan kahverengi kokarca böceği, Gürcistan’daki fındık hasatının üçte birini tahrip etmiştir. Böcek, girdiği ülkelerde milyonlarca dolar tarım zararı oluşturmuştur ve yeterli önlemler alınamazsa daha da oluşturacaktır.
Balkanlar ve Gürcistan’dan Ülkemize yayılmıştır :
Bu zararlı böcek türü, Türkiye’de ilk defa 2017 yılında İstanbul’da daha sonra Artvin’de, tüm doğu Karadeniz illerinde ve Sakarya’nın Hendek ilçesinde ortaya çıkmıştır.
Ocak 2020 verilerine göre böcek Artvin, Rize, Trabzon, Giresun, Samsun ve Yalova illeri başta olmak üzere 8 ildeki 46 ilçede görülmüştür, önlem alınmazsa bu sayı daha da artacaktır.
Türkiye’de özellikle fındık bitkisine zarar veren kahverengi kokarca, 2017’de 200 milyon, 2018’de 300 milyon, 2019’da ise yaklaşık 500 milyon dolarlık zarara neden olmuştur. Bu zararlı türün, yeterli önlemler alınamazsa fındıktaki kalite ve verimi yüzde 50 düşürmesi beklenmektedir.
Doğal düşmanları kullanılabilir mi ?
Çin’e özgü bir parazitoid yaban arısı türü olan Trissolcus japonicus, bu türün doğal düşmanıdır.
Tüm dünyada bu böceği bertaraf etmek için bu arı türü ve eşek arısı da kullanılmaktadır.
Ayrıca yapılan araştırmalarda tesbih böceği, tekerlek böceği ( 5 cm boyu var ) ve çeşitli örümcek türleri de biyolojik silah olarak bu böceğe karşı kullanılabilir. Özellikle TEKERLEK BÖCEĞİ ( Arilus Cristatus ) çok etkilidir.
Brown Marmorated Stink Bug ( BMSB ) hakkında hala pek çok şey bilinmiyor ve mahsule özgü önlem – koruma programlarını iyileştirmek ve istila edilen arazilerde biyolojik kontrolü geliştirmek için uzun vadeli iş birliği içindeki çalışmalara ihtiyaç var. Özellikle fındığın kalbi olan Ordu ve Giresun’da ; Devletimizin ilgili kurumları, Belediyelerimiz, İşbirliği içersinde bu problemi çözerken; Ziraat ve Tarım müdürlükleri, Ziraat ve Tarım odaları, Ticaret odaları, Ticaret Borsaları, Fındık alım satımı yapan müesseseler, çiftçiler gibi önemli paydaşları da işin içersine dahil etmeli ve yöreye uygun mahsülü koruma yöntemleri geliştirilmelidir.
Bu günden, önümüzdeki yılın mahsül koruma programı tasarlanmalıdır. Özellikle Zirai – Tarımsal birlik teşekkülleri, BMSB için, böceklerin bir yere yerleşmesini önleyecek onları tiksindirecek, kaçırtacak koku deneyleri ( sabun, lavanta, fesleğen, defne, ada çayı, kahve, kekik, tarçın vs. ) yapmalı, defalarca deneyler tekrarlanmalı , bu bilgileri de çiftçilerle bire bir görüşerek, uygulama ile paylaşmalıdırlar.
Kahverengi kokarca böceğinin kokusu trans-2-dekenal ve trans-2-oktenal’dan kaynaklanmaktadır. Böceğin kokusu “kişniş gibi kokan keskin koku” şeklinde karakterize edilmiştir. Karnındaki deliklerden koku yayabilen böcek, bu yeteneğini kuş ve kertenkelelere karşı bir savunma mekanizması olarak gelişmiştir. Bununla birlikte, böceği yaralamak, böceği hareket ettirmeye çalışmak veya sadece böceğe dokunmak bile koku salınımını tetikleyebilmektedir.
Kahverengi marmorlu kokarca böceğinin yakalanmasında kümelenme feromonunun MDT ile sinerjisi :
Kokarca, kişniş, yanmış kauçuk – bunlar kokarca böceklerinin ürettiği keskin kokuyla ilişkilendirebileceğiniz birçok kokudan sadece birkaçı.
Birçok hayvan gibi bu böcekler de alıcı organizmaların davranışlarını farklı şekillerde değiştiren çeşitli kimyasal kokular (semiokimyasallar olarak adlandırılır) üretir. Bu böceklerin adını aldığı “koku” sadece bir örnek.
Kokarca böcekleri (Pentatomidae familyası), hem tarım zararlılarını hem de faydalı avcıları içeren son derece çeşitli bir böcek ailesini temsil eder . Bazı tarım zararlısı türleri ürünlere milyonlarca dolarlık zarar verebilir .
Maryland, Beltsville’deki USDA Tarım Araştırma Servisi’nde Dr. Don Weber ( İstilacı Böcek Biyokontrol ve Davranış Laboratuvarı ), popülasyonlarını izlemek için iletişimlerinden yararlanabilme umuduyla kokarca böceklerinin semiokimyasallarını inceliyor. Dr. Weber özellikle türler arası iletişim için kullanılan bir tür semiokimyasal olan feromonları inceliyor.
Örneğin, erkek kokarca böcekleri dişileri, veya diğer durumlarda hem dişileri hem de erkekleri çekmek için feromon yayar. Diğer böceklerde feromonlar tehlike, besin kaynakları veya toplanma alanlarını işaret etmek için de kullanılabilir.
Yarı kimyasal sinyaller genellikle böcek davranışlarını etkilediğinden, bu kokuların sentetik olarak çoğaltılması, yetiştiricilere tarımsal böcek zararlılarıyla başa çıkmak için güçlü bir araç sağlar. Bu strateji, doğal kokunun kimyasal bileşimi tanımlanıp izole edildiğinde ve ortaya çıkardığı davranış tam olarak anlaşıldığında en etkili şekilde çalışır.
İstilacı kahverengi mermer kokulu böcek (BMSB) ( Halyomorpha halys) ve alacalı böcek (Murgantia histrionica), her ikisi de bu zararlıların seviyelerini izlemek ve onlara karşı böcek öldürücülerle işlem yapılıp yapılmayacağını belirlemek için kullanılabilen feromon yemleriyle donatılmış tuzaklara tepki verir.
Koku böcekleri söz konusu olduğunda, Dr. Weber gibi araştırmacıların feromonları yem olarak kullanırken karşılaştıkları bazı zorluklar vardır. Erkek koku böcekleri tarafından salgılanan feromonlar yalnızca cinsiyet feromonları değildir; dişiler, erkekler ve nimfler de erkek feromonları tarafından çekilir. Bu, araştırmacılara bu feromonların yukarıda belirtilen diğer rollerden bazılarına, örneğin toplanma yerlerini işaretlemek gibi, sahip olabileceğini göstermektedir.
Bu karmaşık koku bulmacasının bir diğer parçası da türler arası çekimden kaynaklanmaktadır; yani bir koku böceği türü tarafından bir feromon salınımı başka bir koku böceği türünü çekebilir. Bilim insanları, tamamen farklı bir koku böceği türünün (Asya kahverengi kanatlı yeşil böceği, Plautia stali ) toplanma feromonu olan MDT‘yi kullanarak BMSB’yi izleyebilirler. Ancak, feromon BMSB için en çok sonbaharda, yani çoğu ürün hasadının bittiği veya başladığı dönemde çekildiği için, bu çoğu yetiştirici için çok yararlı değildir.
BMSB için daha iyi çekici maddeler üretmek amacıyla araştırmacılar, BMSB yetişkin erkekleri tarafından üretilen spesifik toplanma feromonunu başarıyla tanımladılar. Feromon (genellikle murgantiol olarak adlandırılır), belirli bir orana sahip iki farklı izomerden veya moleküler konformasyondan oluşur. Bu oranı bilmek önemlidir çünkü türler arasında ve hatta bireysel böcekler arasında hangi oranın en çekici olduğu konusunda farklılıklar olabilir. Dr. Weber ve meslektaşları, murgantiolün hangi izomer oranının BMSB için ayrı ayrı en çekici olduğunu belirlediler ve ardından bu feromonu MDT ile birleştirerek ikisinin bir karışımının böcekler için çekici olup olmadığını gördüler. İki feromon birlikte, tek başlarına olduklarından çok daha çekiciydi – bu karışımın tek başına MDT ( Metil 2,4,6 dekatrienoat )‘nin aksine, tüm sezon boyunca böcekler için çekici olması ek bir avantajdı. Bu feromonların aşırı saf olması da gerekmiyordu, bu da yem üretim maliyetini düşük tutmak için iyi bir haberdi.
Harlequin böcek erkekleri de murgantiol üretir; bu nedenle, her iki zararlı türü de izlemek için aynı tür yemler kullanılabilir, ancak iki türün ideal izomer oranları farklıdır. Ancak Harlequin böcekleri, tercih ettikleri konakçı konusunda belirsiz (polifag) olan BMSB’nin aksine, turpgillerden bitkilerle beslenme konusunda uzmanlaşmıştır.
Dr. Weber, Harlequin böceklerinin, konakçı bitkilerinin savunma bileşiklerinden kimyasal olarak türetilen hardal yağlarıyla karıştırılmış feromonlara da oldukça ilgi duyduğunu keşfetti. Bu nedenle, bu yağların murgantiol‘e eklenmesi, tıpkı BMSB için MDT ( Metil 2,4,6 dekatrienoat )‘nin yaptığı gibi, harlequin böcekleri ( aşağıdaki iki resim ) için tuzak performansını artırabilir.
Dr. Weber ve meslektaşları, koku böceği feromonları hakkında birçok bilgi ortaya çıkarmış olsalar da, anlayışımızı daha da ileriye taşıyacak alan hala var. Artık araştırmacılar, hangi feromon karışımlarının iki tür için en etkili şekilde çalıştığına dair kanıtlara sahip olduklarına göre, bunların tuzaklarda tam olarak nasıl kullanılacağı ve en ekonomik şekilde nasıl üretileceği konusunda yapılması gereken çok sayıda iş var.
Dr. Weber ve meslektaşları, koku böcekleri gibi zararlı türlerin, avcı böceklerini çekmek ve böcek feromonları üretip tuzak bitkisi görevi görecek şekilde bitkileri genetik olarak değiştirmek gibi diğer zararlılarla mücadele amaçları için feromon kullanmayı da planlıyor.
Feromonlar genel olarak, tarımımızı daha iyi korumak için yalnızca koku böceklerini değil, birçok farklı zararlı böceği de kontrol altına almak için heyecan verici bir yaklaşım sunuyor.
Dr. Weber’in araştırmaları hakkında daha fazla bilgi edinmek veya kendisiyle iletişime geçmek için USDA ana sayfasını ziyaret edin. BMSB veya Harlequin böcekleri hakkında daha fazla bilgi için Maryland Üniversitesi’nin BMSB ve Harlequin böcekleri hakkındaki Uzantı sayfalarını ziyaret edebilirsiniz .
İçerik olarak kullanılan başarılı karışım : Yüksek oranda murgantinol ( PHER ) ve Metil 2,4,6 dekatrienoat (MDT) ile iki stereoizomerin 3:5 oranında karışımıdır( (3S,6S,7R,10S) -10,11-epoxy-1-bisabolene-3-ol ve (3R,6S,7R,10S) -10,11-epoxy-1-bisabolene-3-ol)(Khrimian ve ark., 2014).
İNSAN SAĞLIĞINA ETKİSİ :
İnsan vakalarına ilişkin raporlar önceleri nadirdi, fakat böcek sayısı artınca ve böcek ile bir mücadele başlayınca bu durumlar da ortaya çıkmaya başladı. İster hafif olsun ister ciddi, tüm lezyonları mutlaka hekiminize gösteriniz.
Kokarca böceğinin vücut sıvıları toksiktir, allerjiktir. İnsan derisi ve gözleri için tahriş edicidir. Kokarca böceği kaynaklı kornea iltihabı vakası dahi bildirilmiştir.
Böcekle cilt teması sonucu salınan kimyasallar neticesinde, böceğin saldığı kimyasallara karşı hafif bir allerjik reaksiyondan, ileri derecedeki reaksiyonlara kadar rahatsızlıklar ortaya çıkar.
Şaşırmış bir kokuşmuş böcek ( BMSB ), göğüs kafesinden kötü kokulu bir sıvıyı, ısırarak veya püskürterek tepkisel olarak size salabilir.
Kokuşmuş böcek rahatsız edildiğinde veya ezildiğinde oldukça güçlü, pis kokulu bir koku yayar. Kokunun nedeni BSMB vücudundaki trans-2-dekenal ve trans-2-oktenal’dir. Bu iki Aldehitin indirgenmesi ve oksidasyonu sonucu oluşan hidrojen iyonları (H+), oküler yüzeyde kimyasal yanık yaralanmalarına neden olabilir. Bu mekanizma yoluyla tahriş edici kontakt dermatit-keratit meydana gelebilir.
Şimdilik bu böcekler ısırmıyor ve hastalık yaymıyorlar.
Ancak bazı kişilerin koku böceğinin salgıladığı bileşiklere karşı allerjisi vardır. Bu allerjinin belirtileri arasında burun akıntısı ve ezilmiş böceklerle temas halinde kontakt dermatit görülebilir.
Kokuşmuş böcekler, tehdit edildiğinde bir savunma mekanizması olarak kokulu vücut sıvıları salgılarlar. Zehirli sıvı insan gözüne girerse beklenmedik kimyasal yanıklara veya yaralanmalara neden olabilir. Gözleri bu vücut sıvılarıyla temas eden hastalar gözlerini iyice yıkamalı ve derhal hekime başvurmalıdırlar.
Nadir durumlarda, kokuşmuş böcekler, kişinin kendilerini savunurken ürettikleri sıvıya karşı ileri derecede allerjisi varsa, allerjiye ve dermatolojik semptomlara, deride kabartılara neden olabilir. Nadir de olsa burun akıntısı, sulanma, gözlerde kaşıntı ve dermatite yol açan cilt tahrişi gibi belirtiler ortaya çıkabilir.
Birisi, pis kokulu bir böceğin savunma bileşiğine maruz kaldığında, etkilenen cildi sabunlu suyla bolca yıkamak ve kötü kokulu maddenin kaynağını ortadan kaldırmak için hızlı bir şekilde sabun ve su kullanmak, hemen bir hekime kontrol için gitmek akıllıca olacaktır.
Kokuşmuş Böceklerin Ortamdan uzaklaştırmak için :
Kokuşmuş böcekleri yok etmeniz gerekiyorsa onları çıplak elle parçalamayın, kokuları etrafa yayılmasın, yumurtaları etrafa yayılmasın. Plastik eldiven veya başka bir tür el koruması kullanın ve bunları tek kullanımlık bir kaba veya alışveriş çantasına hapsedin ve atın.
Bunları imha ederken ciltle temasından kaçındığınızdan emin olun.
Evinizde veya bahçenizde pis böceklerle karşılaşırsanız, bunları ortadan kaldırmanın en iyi yolu onları fiziksel olarak ortadan kaldırmaktır. Elektrik süpürgesi ile Vakumlama, hem iç hem de dış alanlardaki böcekleri gidermek için güvenilir bir yöntemdir.
Dikkatli olun !
Onlara pis böcek denmesinin bir nedeni var! Böcekler ezildiklerinde kokarca kokulu maddeyi serbest bırakırlar, bu durum; onları normal süpürge ile süpürdüğünüzde de olur.
Kokuşmuş böcekleri yok etmenin bir başka doğal yolu da sabunlu tuzak kullanmaktır : Metal bir tavayı sabunlu suyla doldurun. Bir ışık kaynağının altına yerleştirin. En yüksek böcek konsantrasyonuna sahip alanları bulun ve onların tuzağa akın etmesini izleyin.
Her türlü haşere kontrol zehrini kapalı mekanlarda kullanmanın en belirgin dezavantajı, maddenin evdeki insanları ve evcil hayvanları etkileyebilmesidir. Eğer ciddi bir kokuşmuş böcek istilası varsa, ilaçlamadan önce bir uzmana danışın. Sizi, evcil hayvanlarınızı veya diğer yabani hayvanları etkilemeyecek doğal haşere kontrol bileşiklerini seçin.
Doğal böcek kontrol maddeleri arasında neem (neem ağacından elde edilir), piretrum (Krizantem bitkilerinden ekstre edilir) ve biyolojik olarak parçalanabilir olması gereken çeşitli böcek öldürücü sabunlar bulunur. Piretrum’un balıklar ve diğer yaban hayatı için zehirli olduğunu unutmayın.
