by DERLEME :
KAHVERENGİ KOKARCA BÖCEĞİ İÇİN YARINA HAZIR MIYIZ ?
Kahverengi kokarca böceği (Halyomorpha halys) Pentatomidae familyasından ( boy en’e eşittir ), Avrupada ve Amerika’da bilinen adı ile : Brown Marmorated Stink Bug, BMSB , kahverengi dağınık kokuşmuş böcek ; Çin, Japonya, Kore Yarımadası ve Tayvan’a özgü bir böcek türü olmasına rağmen, Kuzey Amerika’da ilk kez Eylül 1998’de Pensilvanya’da görülmüştür.
Kahverengi kokarca böceğinin ( BMSB ) larva ve yetişkinleri, sayıları 100’den fazla birçok tarımsal ürün de dahil olmak üzere bitki türünden beslenmektedir. BMSB’nin ; güçlü bir yayılma kapasitesi ve yüksek üreme gücü olduğundan, bir coğrafyaya girdi mi çıkması çok zor olur.
Amerika Birleşik Devletleri’nin elma yetiştiricileri 2010’da 40 milyon dolar’a yakın zarar etmiştir. Bazı meyve yetiştiricileri mahsullerinin % 90’ından fazlasını kaybetmiştir. BMSB ; ABD’de şeftali, elma, yeşil fasulye, soya fasulyesi, kiraz, ahududu ve armut gibi birçok bitkiye zarar vermiştir. Kokarca böceği, son zamanlarda Avrupa’da da çoğalmaya başlamıştır ( Kokarca böceği, Çin’in Pekin kentinden ithal edilen çatı kiremitleriyle İsviçre’ye gelmiştir ).
Böcek o zamandan beri Avrupa’da kısa sürede yayılmıştır. Haşere tüm dünyada milyonlarca dolar değerinde meyve zararına sebep olmuştur ve önlem alınmazsa bu zarar verdiği ülkeler içersine güzel ülkemiz ve karadeniz bölgemiz de girmiştir, girecektir.
Şimdilik sevindirici bilgi : Soğuk havada ve iç mekanda üreyemiyorlar. Yetişkin kahverengi kokarca böcekleri yaklaşık 2 cm’ye yakın büyüklüktedir. Boy ve en uzunluğu birbirine eşit gibidir. Koyu kahverengi – kremsi beyaz-kahverengi renktedir. Bununla beraber bazı değişik renkte de olabilir. Zırhlı bir görünüm verir.
Dişi kokarca böceği, bir yaprağın üzerine tek seferde 28 yeşil-beyaz yumurta yumurtlar. Dişi bir sezonda 3.000 yumurta yumurtlayabilir.
Günde 30 kilometre kadar uçabilen kahverengi kokarca böceği, bölgemiz için ekonomik ve besinsel değeri olan fındık bitkisinin kökünü 20 günde kurutabilir.
Rusya’dan Gürcistan’a yayılmıştır:
Kahverengi kokarcanın Rusya’nın Soçi kentindeki 2014 Kış Olimpiyatları’nın inşaat çalışmaları sırasında İtalya’dan getirilen dekoratif inşaat malzemeleriyle Kafkasya bölgesine yayıldığı kanaati yaygındır.
Bundan sonraki dönemde Gürcüstana da yayılan kahverengi kokarca böceği, Gürcistan’daki fındık hasatının üçte birini tahrip etmiştir. Böcek, girdiği ülkelerde milyonlarca dolar tarım zararı oluşturmuştur ve yeterli önlemler alınamazsa daha da oluşturacaktır.
Balkanlar ve Gürcistan’dan Ülkemize yayılmıştır :
Bu zararlı böcek türü, Türkiye’de ilk defa 2017 yılında İstanbul’da daha sonra Artvin’de, tüm doğu Karadeniz illerinde ve Sakarya’nın Hendek ilçesinde ortaya çıkmıştır.
Ocak 2020 verilerine göre böcek Artvin, Rize, Trabzon, Giresun, Samsun ve Yalova illeri başta olmak üzere 8 ildeki 46 ilçede görülmüştür, önlem alınmazsa bu sayı daha da artacaktır.
Türkiye’de özellikle fındık bitkisine zarar veren kahverengi kokarca, 2017’de 200 milyon, 2018’de 300 milyon, 2019’da ise yaklaşık 500 milyon dolarlık zarara neden olmuştur. Bu zararlı türün, yeterli önlemler alınamazsa fındıktaki kalite ve verimi yüzde 50 düşürmesi beklenmektedir.
Doğal düşmanları kullanılabilir mi ?
Çin’e özgü bir parazitoid yaban arısı türü olan Trissolcus japonicus, bu türün doğal düşmanıdır.
Tüm dünyada bu böceği bertaraf etmek için bu arı türü ve eşek arısı da kullanılmaktadır.
Ayrıca yapılan araştırmalarda tesbih böceği, tekerlek böceği ( 5 cm boyu var ) ve çeşitli örümcek türleri de biyolojik silah olarak bu böceğe karşı kullanılabilir. Özellikle TEKERLEK BÖCEĞİ ( Arilus Cristatus ) çok etkilidir.
Brown Marmorated Stink Bug ( BMSB ) hakkında hala pek çok şey bilinmiyor ve mahsule özgü önlem – koruma programlarını iyileştirmek ve istila edilen arazilerde biyolojik kontrolü geliştirmek için uzun vadeli iş birliği içindeki çalışmalara ihtiyaç var. Özellikle fındığın kalbi olan Ordu ve Giresun’da ; Devletimizin ilgili kurumları, Belediyelerimiz, İşbirliği içersinde bu problemi çözerken; Ziraat ve Tarım müdürlükleri, Ziraat ve Tarım odaları, Ticaret odaları, Ticaret Borsaları, Fındık alım satımı yapan müesseseler, çiftçiler gibi önemli paydaşları da işin içersine dahil etmeli ve yöreye uygun mahsülü koruma yöntemleri geliştirilmelidir.
Bu günden, önümüzdeki yılın mahsül koruma programı tasarlanmalıdır. Özellikle Zirai – Tarımsal birlik teşekkülleri, BMSB için, böceklerin bir yere yerleşmesini önleyecek onları tiksindirecek, kaçırtacak koku deneyleri ( sabun, lavanta, fesleğen, defne, ada çayı, kahve, kekik, tarçın vs. ) yapmalı, defalarca deneyler tekrarlanmalı , bu bilgileri de çiftçilerle bire bir görüşerek, uygulama ile paylaşmalıdırlar.
Kahverengi kokarca böceğinin kokusu trans-2-dekenal ve trans-2-oktenal’dan kaynaklanmaktadır. Böceğin kokusu “kişniş gibi kokan keskin koku” şeklinde karakterize edilmiştir. Karnındaki deliklerden koku yayabilen böcek, bu yeteneğini kuş ve kertenkelelere karşı bir savunma mekanizması olarak gelişmiştir. Bununla birlikte, böceği yaralamak, böceği hareket ettirmeye çalışmak veya sadece böceğe dokunmak bile koku salınımını tetikleyebilmektedir.
İNSAN SAĞLIĞINA ETKİSİ :
İnsan vakalarına ilişkin raporlar önceleri nadirdi, fakat böcek sayısı artınca ve böcek ile bir mücadele başlayınca bu durumlar da ortaya çıkmaya başladı. İster hafif olsun ister ciddi, tüm lezyonları mutlaka hekiminize gösteriniz.
Kokarca böceğinin vücut sıvıları toksiktir, allerjiktir. İnsan derisi ve gözleri için tahriş edicidir. Kokarca böceği kaynaklı kornea iltihabı vakası dahi bildirilmiştir.
Böcekle cilt teması sonucu salınan kimyasallar neticesinde, böceğin saldığı kimyasallara karşı hafif bir allerjik reaksiyondan, ileri derecedeki reaksiyonlara kadar rahatsızlıklar ortaya çıkar.
Şaşırmış bir kokuşmuş böcek ( BMSB ), göğüs kafesinden kötü kokulu bir sıvıyı, ısırarak veya püskürterek tepkisel olarak size salabilir.
Kokuşmuş böcek rahatsız edildiğinde veya ezildiğinde oldukça güçlü, pis kokulu bir koku yayar. Kokunun nedeni BSMB vücudundaki trans-2-dekenal ve trans-2-oktenal’dir. Bu iki Aldehitin indirgenmesi ve oksidasyonu sonucu oluşan hidrojen iyonları (H+), oküler yüzeyde kimyasal yanık yaralanmalarına neden olabilir. Bu mekanizma yoluyla tahriş edici kontakt dermatit-keratit meydana gelebilir.
Şimdilik bu böcekler ısırmıyor ve hastalık yaymıyorlar.
Ancak bazı kişilerin koku böceğinin salgıladığı bileşiklere karşı allerjisi vardır. Bu allerjinin belirtileri arasında burun akıntısı ve ezilmiş böceklerle temas halinde kontakt dermatit görülebilir.
Kokuşmuş böcekler, tehdit edildiğinde bir savunma mekanizması olarak kokulu vücut sıvıları salgılarlar. Zehirli sıvı insan gözüne girerse beklenmedik kimyasal yanıklara veya yaralanmalara neden olabilir. Gözleri bu vücut sıvılarıyla temas eden hastalar gözlerini iyice yıkamalı ve derhal hekime başvurmalıdırlar.
Nadir durumlarda, kokuşmuş böcekler, kişinin kendilerini savunurken ürettikleri sıvıya karşı ileri derecede allerjisi varsa, allerjiye ve dermatolojik semptomlara, deride kabartılara neden olabilir. Nadir de olsa burun akıntısı, sulanma, gözlerde kaşıntı ve dermatite yol açan cilt tahrişi gibi belirtiler ortaya çıkabilir.
Birisi, pis kokulu bir böceğin savunma bileşiğine maruz kaldığında, etkilenen cildi sabunlu suyla bolca yıkamak ve kötü kokulu maddenin kaynağını ortadan kaldırmak için hızlı bir şekilde sabun ve su kullanmak, hemen bir hekime kontrol için gitmek akıllıca olacaktır.
Kokuşmuş Böceklerin Ortamdan uzaklaştırmak için :
Kokuşmuş böcekleri yok etmeniz gerekiyorsa onları çıplak elle parçalamayın, kokuları etrafa yayılmasın, yumurtaları etrafa yayılmasın. Plastik eldiven veya başka bir tür el koruması kullanın ve bunları tek kullanımlık bir kaba veya alışveriş çantasına hapsedin ve atın.
Bunları imha ederken ciltle temasından kaçındığınızdan emin olun.
Evinizde veya bahçenizde pis böceklerle karşılaşırsanız, bunları ortadan kaldırmanın en iyi yolu onları fiziksel olarak ortadan kaldırmaktır. Elektrik süpürgesi ile Vakumlama, hem iç hem de dış alanlardaki böcekleri gidermek için güvenilir bir yöntemdir.
Dikkatli olun !
Onlara pis böcek denmesinin bir nedeni var! Böcekler ezildiklerinde kokarca kokulu maddeyi serbest bırakırlar, bu durum; onları normal süpürge ile süpürdüğünüzde de olur.
Kokuşmuş böcekleri yok etmenin bir başka doğal yolu da sabunlu tuzak kullanmaktır : Metal bir tavayı sabunlu suyla doldurun. Bir ışık kaynağının altına yerleştirin. En yüksek böcek konsantrasyonuna sahip alanları bulun ve onların tuzağa akın etmesini izleyin.
Her türlü haşere kontrol zehrini kapalı mekanlarda kullanmanın en belirgin dezavantajı, maddenin evdeki insanları ve evcil hayvanları etkileyebilmesidir. Eğer ciddi bir kokuşmuş böcek istilası varsa, ilaçlamadan önce bir uzmana danışın. Sizi, evcil hayvanlarınızı veya diğer yabani hayvanları etkilemeyecek doğal haşere kontrol bileşiklerini seçin.
Doğal böcek kontrol maddeleri arasında neem (neem ağacından elde edilir), piretrum (Krizantem bitkilerinden ekstre edilir) ve biyolojik olarak parçalanabilir olması gereken çeşitli böcek öldürücü sabunlar bulunur. Piretrum’un balıklar ve diğer yaban hayatı için zehirli olduğunu unutmayın.
İlaçlamadan sonra, tüm ölü böcekleri tesisinizden çıkardığınızdan emin olun. Elektrikli süpürgeyle süpüremeyeceğiniz dar alanlarda ölü böcek bırakırsanız, bunlar halı böceklerini çekebilir ve bu böcekler evde depolanan yiyeceklerin ve yünlü ürünlerin peşine düşebilir.
Zehirli spreyler veya hatta doğal olarak elde edilen böcek öldürücüler kullanıyorsanız, buharlar kaybolduğunda böcek ilacının böceklerin geri kalanını etkilemeyeceğini unutmayın. Şanslıyız çünkü şimdi kış uykusuna çekiliyorlar, yani kurtulma zamanı. Çünkü önlem almazsanız seneye yaz ortasında daha kalabalık gelecekler.
