by Doğadaki Mantarı yemek ile kumar oynamak arasındaki fark !
Mantar, maalesef son zamanlarda adını sık sık zehirlenmeleri ve ölümleriyle duyuran bitki olmuştur.
İnsanlar kadar olmasa da, kazara hayvan yemine karışmaları veya otlarken yenilmeleri sonucu hayvanlarda da mantarlardan ileri gelen zehirlenmelerle karşılaşılır.
Zehiri tüm canlılar için toksik olan , hücre ve sinir zehirleri yanında, çeşitli doku ve organlar üzerinde özel etkileri olan çok sayıda etkin madde bulunan fazla sayıda zehirli mantar bulunur. Bunlar amanita, inosibe, psilosibe, klitosibe ve diğer türler olmak üzere çeşitli mantar çeşitleridir.
Mesela Amanita muscaria denen Çayır mantarı, zehirli mantar veya deli mantarı olarak bilinir. Güzel görünüşlü ve göze çarpıcı bir mantardır. İçinde : Muskarin, atropin, skopolamin ve bufotenin gibi etkin zehirli maddeler bulunur. Ezilince taze çiğ patates gibi kokan mantarlar da zehirli gruptadır.
Mantarlarda yapıları farklı ve ısıya duyarlı veya dayanıklı çok sayıda zehirli madde bulunur. Örneğin giromitrin ısıyla kolayca parçalanırken, amatoksinler ısıtma veya pişirmeye çok dayanıklıdırlar.
Mantar zehirleri yapı ve etki yerlerine göre :
Hücre zehiri olanlar (Amatoksinler, fallotoksinler, giromitrin, orellanin gibi),
Alyuvarları parçalayanlar (G.esculenta, Aphalloides’de bulunan etkin maddeler),
Sinirleri tutan zehirler (Muskarin, muskaridin, atropin, Asetilkolin gibi),
Halusinojenik – hayal gördürücü etkisi olanlar (Psilosin, psilosibin, bufotenin),
Mide-barsak zehirleri (Boletus, Lactarius mantarları)
Disülfiram benzeri etkili olanlar (Koprin),
Karsinojenik etkili olanlar (G.esculanta’da bulunan N-metil-N-formilhidrazin) diye gruplandırılabilirler.
Zehirsiz mantarlar olduğu gibi, çiğ veya pişirilerek olsun yendiğinde zehirli türleri olan, hatta ölüme varan sonuçlara neden olan mantar türleri de vardır.
Genellikle yağışların ve nemliliğin de arttığı ilk ve son bahar mevsimlerinde görülürler.
Bir mantar doğal alanda yetişmişse, yenmesiyle birlikte, yazı tura atılmış, resmen kumar oynanmış olur, hem de hayatınıza karşılık.
Bilindiği gibi doğada zehirsiz mantar türleri de vardır ve çoktur fakat, bunları zehirli mantarlardan ayırt edebilen o bölgede yerleşik olarak yaşayan insanlar bile, zaman zaman yanılgı içine düşebilmektedir. Çünkü mantarın içerisinde barındırdığı zehir, dışarıdan gözlemle ayırt edilemez. En tecrübeli işin uzmanları bile yanılabilirler. Üstelik mantar zehirsiz bile olsa, rüzgarlı havalarda ya da böcek- arı tozlaşmaları sonucu, zehirli mantar tozları zehirsiz olan mantara kadar bu yolla taşınabilir ve risk yaratabilir, hatta zehirli yılanların ısırabildiği zehirsiz mantarlar bile bu şekilde zehirli bir hal alabilirler. Yani doğadaki mantarlara hiçbir zaman tam olarak % 100 güvenemezsiniz.
Geriye bir tek seçenek kalıyor, tabi illa da mantar yiyeceğim diyorsanız, kültür mantarları.
Kültür mantarları ile teorik olarak ölümcül bir zehirlenmenin olmaması gerekir. Fakat kültür ortamında mantar yetişirken, ortamda bulunmaması gereken bir mikroorganizma bu mantarlara bulaşırsa, bir de üstüne üstlük yenirken iyi pişirilmemiş ise, mide barsak rahatsızlıkları ön plana çıkar.
Kültür mantarı alırken de bilinen, tanınmış markalardan, ambalajı sağlam yırtılmamış olanlardan, ayrıca tüketiciyi bilgilendirme kılavuzu olan, ambalaj tarihleri tam olan kültür mantarlarından satın alınmalıdır.
Zehirli mantar yediyseniz eğer, mantarın yenmeden önce iyice pişirilmesinin, yoğurtla yenmesinin, yenmeden önce zehirli mantarın sirkede veya tuzlu suda bekletilmesinin, mantarın kurutulmuş olarak yenmesinin, hatta mantarın gümüş kaşıkla pişirilmesinin, zehrin azaltılmasına yönelik hiçbir etkisi yoktur, hepsi yalan hikayedir.
Bundan başka çayırda yetişen, sözde üzerinde salyangoz bulunan,ağaçlardaki mantarların da zehirsiz olduğu inanışı vardır ki bu da koca bir yalandır.
Diğer bir önemli konu da mantarın rengine göre veya koparıldığında renk değiştirmesi sonucu mantar hakkında zehirli mi / zehirsiz mi diye karar verilemez.
Zehirlenme Belirtileri sizi gelecek tehlike için uyarır !
Her mantar aynı tür zehir içermediği gibi, aynı miktarda zehir de içermez, ayrıca kişilerin bağışıklık sistemleri de kişiden kişiye değişen şiddette semptomların ortaya çıkmasında da etkin rol oynar. Zehirlenme belirtileri mantarda bulunan zehirin niteliğine göre değişir. Belirtiler; mantar yenildikten en erken 15 dakika sonra en geç ise 8 saat sonra ortaya çıkabilir. Çok nadir vakalarda daha erken veya daha geç de ortaya çıkabilir. Cortinarius orellanus isimli mantar, yenilmelerini takiben 3-14 gün sonra belirtilerini gösterir. Bu süre 21 günle 5 aya kadar uzayabilir. O nedenle mantarın zehirlenme belirtilerinin ortaya çıkış süresi değişkenlik gösterir.
Ortaya çıkan, alarm veren belirtiler :
Başlıcaları : Sersemlik, uykuya meyil, tansiyon düşüklüğü, bulanık görme, yüz ve boyunda kızarma, kalp atımında yani nabızda artış, ağızda metal tadı, bulantı, kusma, terlemedir.
Vakit ilerledikçe ortaya çıkan belirtilerin başlıcaları : Bulantı, kusma, ishal, ateş, nabız artışı, karın ağrısı, ileri durumlarda ise durumu daha da kötü yapan karaciğer ve böbrek yetersizliğidir. Tüm bunların sonucunda koma ve ölüm de görülebilir.
Dakikalar önemli !
Mantar zehirlenmesine maruz kalan kişi hiç vakit kaybetmeden en yakın hekime ulaşmalı, hastaneye yetiştirilmelidir.
Mantar zehirlenmelerinin tedavisi zehirlenme bulgularına yöneliktir. Zehirlenmeler konusunda 114 numaralı Ulusal Zehir Danışma Merkezi’nden bilgi alınabilir. Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nden ( UZEM – Ulusal Zehir Danışma Merkezi ) antidot ( panzehir ) temin edilebilir.
Hekimlerin mantar tedavisinde yetkili olarak yapabildiği tedaviler arasında : Etkin kömürle mide yıkaması, Kusturma (bakır sülfat, tuz, ksilazin gibi), İdrar söktürücüler, Muskarin içeren mantarlarda atropin, adrenalin, glukokortikoitler, Amanita türü mantarlarda kalsiyum glukonat, Halusinasyonlar için trankilizanlar (diazepam), Sıvı-elektrolit ve glikoz dengelemesi, Karaciğer hasarı için K ve B vitaminleri ile kolay sindirilebilir nişastalı-şekerli maddeler’in verilmesi sayılabilir.
Uzm Dr. Ali COŞKUN
Özel Ünye Çakırtepe Hastanesi Başhekimi, mesul müdürü
dralicoskun.com
