by İdrarın Biyokimyasal Analizi :
Biyokimyasal analiz bundan 20 yıl kadar önce elde hazırlanmış kimyasal indikatör ve reaktifler yolu ile yapılmaktaydı. Bu gün ise aynı veya benzer reaktiflerin bir strip’e emdirilmesiyle strip analiz yaygınlaşmıştır. Strip analiz eğer manuel ve çıplak gözle okunacaksa her parametrenin okunma süresinde okunmalı ve okuma sonu maksimum 1 dakikayı geçmemelidir. Çoğu gelişmiş laboratuarlarda ise otomatik strip okuyucu cihazlar veya idrar analizörleri yardımıyla okuma yapılmaktadır.
Şekil 1 : İdrar strip testinde kullanılan indikatörler.
Sadece protein’in eser miktarda çıkışı, idrarda ölçülebilir ve bu miktar artarsa, böbrek hastalıklarında glomerüllerin hasar gördüğünün habercisidir. Hatta minimum miktardaki albumin bile yani idrarda mikroalbumin testinin pozitif oluşu, hekime diyabetik nefropati gelişimini önceden bildirmektedir. İmmünglobulinler gibi büyük proteinlerin idrara kaçışı ise daha youn bir hasarı gösterir. Örneğin idrarda Bence Jones gibi İmmünglobülinlerin hafif zincirleri tesbit edilirse bu durum Multiple Myeloma’yı işaret edebilir.
Hemolitik anemilerde idrara serbest hemoglobin çıkar ve ürobilinojen artar. Ayrıca idrarda ürobilinojen ve bilirubin’in ölçümü karaciğer fonksiyonunu değerlendirmemize yardımcı olur. Diyabetik hastalarda glisemik kontrol için idrarda glukoz ve keton takibi önemli bir göstergedir. Kas hasarı olan Rhabdomiyoliz ‘de idrarda miyoglobin vardır.
Şekil 2 : İdrar testlerinde önceki yıllarda da kullanılan klasik reaktifler.
İdrarın Dansitesi, yoğunluğu, spesifik gravitesi :
İdrar’ın dansitesi Urinometre ile veya daha hassas olarak refraktometre ile rahatlıkla ölçülebilmektedir. Bu ölçüm için olması gereken en ideal oda sıcaklığı 20 santigrad derecedir. Bu sıcaklığın altında ve üstündeki değerlerde, ölçümde sıcaklık ile değişkenlik gösteren sapmalar ortaya çıkar. Sıcaklık arttıkça idrar dansitesi de hatalı olarak düşük çıkar, bunu gerçek ölçüm değerine getirebilmek için bir sabit değer ilave etmek gerekir. İdrar dansitesi için ideal olan oda sıcaklığından ( 20 santigrad derece ) her 3 santigrad derece sapma için 0.001 sabit rakamı düzeltme hesabına girer. Yüksek sıcaklık için bir örnek vercek olursak : 26 santigrad oda sıcaklığında ürinometre ile idrar dansitesi 1.012 bulunuyor. Gerçek ölçüm değerini bulmak için şu hesaplamayı yaparız. Önce sıcaklık farkı 26-20 = 6 derece santigrat derecedir. Her 3 derece santigrat için 0.001 ise, 6 derece santigrat için de 0.002 sabit değeri bulunur. Yüksek sıcaklıklarda ilave yapmak kuralı olduğundan 1.012 + 0.002 = 1.014 bulunur. Tam zıttı olarak düşük sıcaklık için bir örnek vercek olursak : 17 santigrad oda sıcaklığında ürinometre ile idrar dansitesi 1.020 bulunuyor. Gerçek ölçüm değerini bulmak için şu hesaplamayı yaparız. Önce sıcaklık farkı 20-17 = 3 derece santigrat derecedir. Her 3 derece santigrat için 0.001 ise, düşük sıcaklıklarda çıkarma yapmak kuralı olduğundan 1.020 – 0.001 = 1.019 olarak bulunur.
Şekil 3 : Ürinometre ölçümlerinde oda ısısı artışı ve azalışının etkisi.
Refraktometre ise ürinometre gibi ortam ısısından etkilenmez, daha güvenilir bir ölçüm aletidir. Bir damla idrar içindeki katı maddeler, gün ışığını kırma oranına göre derecelendirilir. Bu derecelendirmeye yoğunluk veya dansite veya spesifik gravite denir. Aslında refraktometre ile bulunan bir damla idrar içindeki çıplak gözle görünen – görünmeyen katı maddelerin yoğunluğudur. En ideal idrar dansitesi ölçümü, refraktometre ile ölçülendir.Fakat günümüzde idrar test istemlerinin çokluğu nedeniyle refraktometreye zaman ayrılamamakta, idrar dansitesi de diğer idrar parametreleri gibi strip’te kendisine ayrılan bölgede ölçülür.
Şekil 4 : Reaksiyonlarda kullanılan bazı indikatörler boyaların renk değiştirme pH aralıkları.
Strip’e alınan idrar numunesi, o strip içinde bir reaksiyona girmektedir. Bu reaksiyon sonucu idrarda iyon konsantrasyonu yoğunluğu ölçülmekte bu da dansite ile doğru orantılı olarak kabul edilmektedir. Bu reaksiyon sonucu PROTON serbestleşmeleri olmakta, bunlar da yine strip’e emdirilmiş olarak bulunan BROM TİMOL BLUE ,’nun mavi rengi sarı renge dönüşmektedir. Stripte emdirilmiş olarak ayrıca, sodyum hidroksit ile titre edilmiş poliasit yapısında bir asit vardır. Bu nedenle bu metod asit idrarlarda daha iyi sonuç verir. Alkali idrarlarda dansite hatalı olarak bu nedenle düşük okunur. Bu durumu düzeltebilmek 0.005 sabitini belli oranlarda alkali idrarın dansitesinde stripin bulduğu değere eklemek gereklidir. Birçok otomatik idrar cihazı strip okurken, alkali idrarlarda bu eklemeyi hesaplayarak otomatik olarak kendisi yapar.
Şekil 5 : Ürinometre ve Refraktometre.
Yine de alkali idrarlarda idrar dansitesinin bu metodla yalancı düşük okunabileceği akılda tutulmalıdır. İdrarda glukozüri düzeyi 1000 mg/dl ise, idrarda proteinüri düzeyi 1000 mg/dl ise bu durumlar, idrar dansitesinde de belirgin artış yapar. Bu artış oranı, belirtilen glukozüri’de 0.004 fazla, belirtilen proteinüri’de 0.003 fazla olacaktır. İdrar dansitesi random numunelerde yani spot idrarlarda 1.001 ile 1.025 arasında olabilecekken, 24 saat süresince toplanan idrarlarda ise dansite 1.015 ile 1.020 arasında değişebilmektedir. Diyabetes İnsipitus hastalığına maruz kalan kişiler hariç, idrar dansitesi hiçbir zaman su dansitesi ( 1.000 ) seviyesine düşmez. İdrar dansitesinin 1.020’nin üzerine çıkmasına HİPERSTENÜRİ denir. Özellikle sıvı alımının kıstlanması, az su içilmesi ve ateş, belirgin hiperstenüri nedenidir.
İdrar dansitesinin yani spesifik gravitenin 1.009’un altında olmasına ise HİPOSTENÜRİ denir. Hipostenüri’ye en çok artmış sıvı alımı, aşırı su içilmesi, diüretik ilaç alımı, glukozüri, hipotermi, alkaloz, böbrek yetmezliği, orak hücreli anemi ve uygunsuz ADH sendromu gibi durumlar neden olabilmektedir. İzostenüri durumu ise idrar dansitesinin 1.010 değerinde devamlı çakılı kalmasıdır ve bu durum patolojik bir göstergenin habercisidir. Bu durumda dansite her ölçüldüğünde 1.010 bulunur ve bu durum böbrek yetmezliğinin son evresidir.
Şekil 6 : Dansitometre’ye etki eden bazı değişkenler.
