Check – up  ( Sağlık kontrolü, sağlık taraması ) gerekli mi ?

Baştan cevap vereyim : Check – up faydasız bir uygulama değildir. Bir hastalığı erken dönemde yakaladığınızda tedaviyi de kolaylaştırabileceği için çok fayda verdiği gibi, hiçbir olumsuzluk saptanmazsa bile birey’e sağlıklı olduğu konusunda o an için güvence ve moral verir.

Check – up’ın doğru zamanda yapılması önemlidir : Toplumda ve yaşanılan çevrede bazı rahatsızlıkların artış göstermesi kişileri Check – up yaptırmaya iten bir neden olduğu gibi, yaş’ın ilerlemesi, kilo’nun son zamanlardaki artışı veya azalışı, yeni bir iş hayatına başlama veya spor’a başlama isteği gibi tüm bu ve benzeri olaylar Check – up yaptırmak için doğru zamandır.

En uygun bireyler : Hiçbir şikayeti olmayıp, acaba bir hastalığın  başlangıç evresi var mıdır bende ? diyenler Check – up testlerini yaptırmalıdırlar. Elbette testlerin doğru zamanda yapılması da önemlidir. Check – up testleri, pek çok farklı hastalığa mümkün olduğunca en erken dönemde tanı konmasına ve uygun şekilde tedavi edilmesine olanak tanır.

Check – up ingilizce kontrol etmek manasına gelir. Günümüz modern tıbbına girmiştir ve birey’e özel temel sağlık kontrolü olarak tanımlanabilir. Check – up , toplumda kendisini sağlıklı olarak tanımlayan bireylerin, herhangi bir sağlık problemi olmaksızın yaptırdığı bir veya birden çok danışmanlık veya muayene, birden çok testlerden ve tetkikten oluşur. Kişinin hiçbir şikayeti olmamasına rağmen yapılan taramaların doğru zamanda yapılması, bireyin gelecek yıllardaki sağlık projeksiyonu, yapılacak öneriler için son derece önemlidir.

Zamanın belli periyotlarında düzenli olarak yapılması önerilen ( mesela senede 1 kez ) check up sayesinde, yakın veya uzak gelecekte ortaya çıkabilecek sağlık problemleri saptanabilir ve bununla ilgili önleyici tedbirler alınabilir. Günümüz gelişmiş tıbbının sunduğu yenilikçi bir hizmet olan check up uygulamasında amaç, bireyin yaşantısını sağlıklı olarak devam ettirmesini sağlamaktır. Dolayısıyla kişinin hiçbir sağlık sorunu bulunmasa bile, ilgili hekimler tarafından da belirli zaman aralıklarıyla temel sağlık kontrollerini yaptırması önerilir, istenebilir.

Cinsiyete, yaş‘a ve genel sağlık durumuna göre farklı zaman aralıklarında yapılması önerilen check up sayesinde, özellikle yaygın görülen bazı kanser türlerinin ( meme, rahim, lösemi, prostat ve kolon kanseri gibi ) erken dönemde yakalanması sağlanabilir. Ayrıca kalp hastalıkları, koroner damar hastalıkları, ateroskleroz, hipertansiyon, şeker hastalığı ( diyabet ), bozulmuş glukoz toleransı gibi, insanların yaşam fonksiyonlarını etkileyebilen pek çok rahatsızlık da erkenden önlenebilir ya da erken tanı sayesinde hastalık ilerlemeden tedavi edilip, kontrol altına alınabilir.

İnsanın yaşam kalitesini bozan onu yataklara düşüren pek çok sağlık sorunu ve hastalık, aslında başlangıçta herhangi bir belirti vermeksizin sinsi bir şekilde başlar ve ilerler. Aslında bazen bu sinsi gidiş bize semptom olarak gün içinde bir belirti, olumusuzluk ve sinyal verir. Biz ise bu belirtileri çoğu zaman günlük hayatın stresinden ya da yorgunluktan kaynaklanan belirtiler olarak yorumlarız ve bu çok büyük bir yanlış olur. Metabolik hastalıklar, karaciğer hastalıkları, böbrek fonksiyon bozuklukları, kalp ve damar hastalıkları gibi pek çok rahatsızlık, bu şekilde zaman içinde sessizce ve sinsice ilerleyerek büyük bir sağlık sorunu hâlini alabilir. İşte check up, tam da bu noktada işe yarar çünkü yapılış amacı budur. Bilindiği gibi Check – up, henüz sağlık problemi ortaya çıkmadan önlem alınmasını ya da var olan rahatsızlığın olabilen en erken dönemde saptanmasını sağlar.

Alanında uzman hekimler tarafından yapılan muayenelerin de eklenebildiği, basitçe temel – orta – ileri Check – up olarak 3 grupta  derecelendirildiği  laboratuvar testleri ve radyolojik görüntülemelerin de yapıldığı bu işlemler zinciri, kişinin yaşına, cinsiyetine, genetik mirasına ve risk faktörlerine göre daha farklı da şekillendirilebilir. Bu durumda kişinin tüm özellikleri düşünülerek, Check – up  parametreleri daha da artırılabilir, değişim yapılabilir, özellikle yaş ilk belirleyicidir.  Genç kişiler için daha temel ve basit değerlendirmeler yapılırken, yaşça büyük olan kişilerde pek çok farklı hastalığın erken dönemde saptanması için daha kapsamlı taramalar, testler, görüntüleme yöntemleri, daha farklı branş uzmanlarının muayenesi  Check – up  parametrelerini artırabilir. Tüm bunların yanı sıra kişinin mevcut sağlık durumuna bağlı olarak, ailesinde kanser, obezite, diyabet, lipit metabolizması bozukluğu, hipertansiyon, astım, KOAH, kalp damar hastalıkları gibi rahatsızlıkların sık olması durumunda, parametreler de ona göre artırılır, değiştirilir.

Temel sağlık kontrolü (check-up) herhangi bir yakınması olsun ya da olmasın her yaştan kişiye yapılabilir. Böylece kişi sağlığını koruyabileceği gibi erken dönemde önlem alabilir ya da kişinin var olan hastalığı erken dönemde tedavi edilebilir.

Check Up gerekli mi ?

Yukarıda anlatılan nedenlerden dolayı erken tanıya varabilmek, sürpriz hastalıkları yakalayabilmek için Check – up , aslında tam bir koruyucu yani önleyici hekimlik uygulamasıdır. Herhangi bir sağlık sorunu bulunmayan kişilere yapılmalıdır. Check – up  yapılırken kişiye özel yaş, genetik miras, çevresel ve risk faktörleri de dikkate alınmalıdır. Bu nedenle oldukça gerekli olan ve sağlık taraması olarak yapılan check up, olası hastalıkların önlenmesi veya var olan rahatsızlıkların erken dönemde tanı alması ve tedavi edilmesi amacıyla düzenli aralıklarla her yıl yeniden, gerekirse çeşitli parametre ilaveleriyle yapılmalıdır.

Check up işlemi sadece tahlil ve testlerden oluşan bir uygulama değildir.  Çünkü bu kadar yoğun test ve tetkiki yorumlayıp doğru sonuçları belirleyecek en azından bir hekime de ihtiyaç duyar.

Check – up yaptıracak kişi; yaşına, cinsiyetine ve risk faktörlerine göre kendisi için belirlenen uzman hekim veya hekimlerle yüz yüze görüşür ve muayene olur. Hekimin gerekli gördüğü durumlarda da Check – up  testlerine ilave olarak kişiye ek laboratuvar testleri ve radyolojik görüntülemeler istenebilir ve yapılabilir. Böylece hastanın mevcut sağlık durumu daha da kapsamlı olarak değerlendirilir.

Sonuç : Elde edilen tüm veriler ve bulguları süzgeçten geçiren hekim, hastayı dikkat etmesi gerekenler konusunda ayrıntılı olarak bilgilendirir, eğer başka bir branştan konsültasyon istemesi gerekirse hastayı o branşa yönlendirir. Her şey yolunda ise bir sonraki Check – up zamanı belirlenir.  Bir sonraki check up işlemi sırasında var olan riskler yeniden gözden geçirilir.

Check up, normal bireylerde herhangi bir şikayeti olmasa dahi en az yılda 1 kez yaptırılması gereken bir sağlık taramasıdır. Check – up dönemlerinin ne sıklıkta olacağı, mevcut risklere göre hekim tarafından belirlenir ve ayrıca kişinin sağlığındaki değişimleri de bu süreyi kısaltabilir.
Check – up taraması herkese yapılabilir, hatta hasta olanlara da hasta olmayan organların fonksiyonlarını değerlendirebilmek için yapılabilir. Özellikle ailesinde şişmanlık, diyabet, hipertansiyon gibi kronik bir hastalık olanlar, Jinekolojik kanserler, meme kanseri, prostat kanseri, mide – kolon kanseri, lösemi gibi kanser türleri açısından risk grubunda yer alanlar, bu tarama testine en az yılda bir kez girmelidirler.
Ailesinde kronik hastalıklar bulunanlar ve kalıtımsal hastalıklar açısından risk grubunda yer alanlar, çok yoğun ve/veya stresli tempoda çalışanlar ve menopoz dönemine yaklaşan kadınlar gibi birçok özel şartlar da  Check – up taraması yapılmasını uygun kılar.

Check Up Öncesinde Nelere Dikkat Edilmeli?

Öncelikle hekim, check up yaptırmak isteyen kişinin  kapsamlı bir anamnezini ( öyküsünü, hikayesini ) alır. Check – up  bu anamnezden sonra şekillenir, türü ve kapsamı belirlenir. Check up’ın yapılacağı günden önce kişinin kullandığı ilaçların ” kesilmesi veya kesilmemesi kararını ” ancak, o ilacı yazan hekim belirleyebilir. Check-up disiplin ve planlama gerektiren bir uygulamadır o nedenle, hasta tarafından mutlaka kuruma gelmeden öncesinde check-up için randevu alınmalıdır.

Check up‘ın yapılacağı gün kişinin hastaneye aç karnına gelmesi istenir Bu açlık, kanda trigliserid gibi tokluktan etkilenen test parametreleri de düşünülerek en az 12 saatlik açlık olmalıdır. Yani ideal bir açlık şöyle olmalıdır : en son yemek akşam 20:00’de hafif bir şekilde yenilir. Bu saatten sonra yemek yenmez, çay – kahve – maden suyu, kafeinli gıdalar, sigara, alkollü içecekler içilmez, meyve yenmez, sakız çiğnenmez, şeker yenmez, su tüketilmesinde ise herhangi bir sakınca yoktur. Alkol alınıyorsa en az 3 gün öncesinden terkedilmelidir. Spor yapılıyorsa en az 3 gün öncesi spor terkedilmeli, bu 3 gün önce yapılan spor da sert ve yorucu spor olmamalıdır. Sabahleyin aç karnına saat 08:00’de check-up yaptırmak üzere hastaneye gelinir. Bu  açlık, yapılacak olan laboratuvar testlerinin doğru sonuçlar vermesi için son derece önemlidir.

Kişiye özel olarak oluşturulan check up uygulaması kapsamında batın ultrasonu varsa kişinin idrara sıkışık olarak hastaneye gelmesi beklenir, önce ultrason muayenesi yapılır sonra idrar testi yapılır. Eğer kişinin mesanesi dolu değilse bolca su içmesi sağlanır.

Kişi, Check up yaptırmak amacı ile sağlık kuruluşuna geldiğinde, öncelikle kişinin kanı ve idrarı alınır ardından, ilgili hekime yönlendirilir. Oysa hastalık için gelişlerde önce doktora gidilirdi, sonra doktorun isteğine göre test ve tetkik istenirdi. İşte check up‘ın, normal hasta muayenesinden bir farkı da budur. Check up‘da bölüm hekimlerinin talepleri doğrultusunda gerekli durumlarda pek çok test, kapsamlı olarak yapılabilir.

Kişi, Check up yaptırmak amacı ile sağlık kuruluşuna gelirken, varsa önceki check up sonuçları ya da diğer rahatsızlıklara ait belgeleri de getirmelidir. Kişinin gebe olması ya da gebelik şüphesi bulunması durumunda ise mutlaka check up öncesinde hekime bilgi verilmelidir. Özellikle radyoloji tetkikleri istenen doğurganlık çağı kadınlarda, kişinin hamile olup olmadığı, ayrıca dikkatlice sorgulanmalıdır.

Kişinin check up programında eforlu EKG bulunuyorsa, yedek iç çamaşırı, eşofman ve spor ayakkabı, ter havlusu getirmesi, kişinin konforunu da  sağlar.

Mamografi tetkiki yapılacaksa, öncesinde evde hastaların duş alması önerilir. Duştan sonra krem, deodorant, parfüm ya da terlemeyi önleyici ürünlerin kullanılmaması gerekir. Aslında check up’a gelen herkes evden gelirken duş alıp gelmelidir.

Check up sırasında kişinin genel sağlık durumunun belirlenmesi için tansiyonu, ateşi, kalp ve solunum hızı, boyu ve kilosu ölçülür. Ardından kan ve idrar örneği verilmesi istenir. Daha sonra ihtiyaca göre kardiyoloji, göğüs hastalıkları, dahiliye, göz, nöroloji, kulak burun boğaz, kadın doğum, üroloji, ortopedi ve travmatoloji gibi pek çok branş hekimiyle görüşme sağlanır. Her branşın hekimi, gerekli durumlarda ek tetkikler yapılmasını isteyebilir.

Check up, kişiye özel olarak hazırlanan sağlık taraması programı olduğundan, herkesin check up programı aynı olmayabilir. Kişinin gösterdiği farklılığa bağlı olarak, görünmesi gereken branş ve hekim sayısı da farklılık gösterebilir. Bu durum kişiden istenen tahlil türlerinin de farklılaşmasına, test sayısının da artmasına neden olabilir.

Temel sağlık kontrolü kapsamında örnek bir check-up taramasında olabilecek parametreleri aşağıda örnek olarak verebiliriz :

Diyabet – gizli diyabet tarama profili’ne örnek  : Açlık Glukozu, tokluk glukozu, HbA1c, HOMA-IR.

Lipid- damar sertliği tarama profiline örnek : Trigliserid, Total kolesterol, HDL kolesterol, LDL kolesterol, Non – HDL kolesterol, Vitamin B12, Sodyum, potasyum, klor, CRP, SPISE

Karaciğer-safra kesesi- pankreas tarama profiline örnek : AST ( SGOT ), ALT ( SGPT ), ALP, Amilaz, GGT, Lipaz, T. Bilirubin, D. Bilirubin, LDH.

Böbrek fonksiyonları – erkeklerde prostat tarama profiline örnek : Üre ( BUN ), Kreatinin, Total protein, Albumin, Ürik asit, Mikroalbumin, GFR, Tam İdrar Tetkiki, PSA.

Kas-Kemik – Bağ dokusu tarama profiline örnek : 25-OH-Vitamin D, Kalsiyum, magnezyum, fosfor, CPK, ASO, CRP, RF, ESR.

Anemi-vitamin eksikliği tesbit tarama profiline örnek : Hemogram, Demir, demir bağlama kapasitesi, Ferritin, Folik Asit, Gaita’da gizli kan, gaita mikroskobisi.

Pıhtılaşma – Kanama – allerji  testi tarama profiline örnek :Kanama zamanı, Pıhtılaşma zamanı, PTZ ( INR ), aPTT, Fibrinojen, D-Dimer, Total IgE.

Metabolizma tarama profiline örnek :TSH, Free T4.

Seroloji tarama profiline örnek : HBsAg, Anti HCV.

Diğer tetkikler tarama profiline örnek :PA Akciğer grafisi, Solunum Fonksiyon Testi, EKG.

Doktor danışmanlığı : Klinik Biyokimya Uzmanı

Tek Uzman hekim muayenesi ve yorumu : Dahiliye Uzmanı